حمام اتحادیه در بافت قدیم شهر ارومیه و در کنار بازار قدیمی این شهر قرار گرفته است که بر طبق کتیبه ای که در ساقه داخلی گنبد قرار دارد در سال ۱۳۳۵ ه.ق ( دوره قاجاریه ) و توسط معمار معروف آن دوره به نام معمار علی اشرف ساخته شده است که در تقاطع خیابان امام خمینی و بعثت روبروی بازار تاریخی ارومیه قرار دارد.

فهرست مطالب
    موقعیت جغرافیایی
    مختصات جغرافیایی
    موقعیت استان آذربایجان غربی در ایران
    موقعیت سیاسی
    موقعیت شهر
    حمام
    معماری حمام
    ورودی
    بینه یا سر بینه
    گرمخانه
    حمام‌های مشابه
    حمام آقا نقی اردبیل
    حمام نوبر تبریز
    حمام‌های استان
    حمام آخوند ارومیه
    حمام اتحادیه ارومیه
    موقعیت حمام اتحادیه در بافت دیروز
    نقشه‌‌های حمام اتحادیه ارومیه
    پلان
    برش
    پلان معکوس
    دوره‌های تاریخی
    سیرکولاسیون
    معرفی فضاها
    ورودی اصلی
    راهرو
    سربینه
    گرمخانه
    دوش
    سرویس بهداشتی
    موتورخانه
    پشت بام
    خزینه
    حیاط فرعی
    ورودی فرعی
    معماری بنا
    بانیان و سازندگان بنا
    سیر تحول بنا
    نکاتی در رابطه با معماری حمام اتحادیه ارومیه
    انبار
    فضای خصوصی برای افراد معین
    تزیینات سربینه
    کتیبه‌های تاریخ‌دار بنا
    حوض در سربینه
    آبروها
    تاسیسات
    سناخت سازه‌ای بنا
    جزئیات پی
    جزئیات دیوار ورودی
    برش عمودی دیوار پشت سربینه
    جزئیات دیورا
    قوس‌ها
    طاق‌ها
    تحلیل نیروها
    فضای آدم‌رو زیر گرمخانه
    مبانی آسیب‌شناسی
    اصول کلی
    عوامل مخل درونی
    ضعف مواد و مصالح
    عوامل مخل بیرونی
    ضعف عناصر
    عوامل مخل
    عوامل انسانی
    عوامل طبیعی
    عوامل فیزیکی
    آسیب رطوبتی
    عارضه‌ها
    آسیب‌های بصری
    آسیب‌های سازه‌ای
    آسیب تزییناتی
    نتیجه‌گیری
    منابع و مآخذ

ارومیه، مرکز استان آذربایجان غربی، در جلگه‌ای به طول ۷۰ و عرض ۳۰ کیلومتر و به فاصله ۱۸ کیلومتری از دریاچه ارومیه واقع شده است. این شهر از دو بخش کوهستانی در شمال و غرب و دشتی وسیع در جنوب و شرق تشکیل شده است و دارای پنج بخش به نام‌های انزل، سیلوانا، صومای برادوست، نازلو و بخش مرکزی می‌باشد. ارومیه از شمال به سلماس، از غرب به کشور ترکیه و از جنوب به شهرهای اشنویه و نقده محدود می‌شود. دریاچه ارومیه نیز در حد فاصل دو استان آذربایجان غربی و شرقی قرار گرفته است. قدمت شهر ارومیه با  قدمت شهرهای تاریخی و باستانی سارد و نینوا برابری می‌کند. اما امروزه از این دو شهر قدیمی اثری جز توده‌ای خاک برجای نمانده است. در حالیکه ارومیه پس از گذشت چندین قرن نیز همچنان پا برجا است و یکی از زیباترین شهرهای ایران به شمار می‌رود.

موقعیت حمام اتحادیه

آب‌وهوای ارومیه با توجه به ویژگی‌های اقلیمی استان, متأثر از جریان‌های مرطوب مدیترانه‌ای و توده هوای سرد سلسله جبال قفقاز است. متوسط بارندگی در این شهر، ۳۰۰-۴۰۰ میلیمتر در سال بوده و دمای آن بین ۴۲+ درجه و ۳۰ – متغیر است. شهر ارومیه دارای آثار تاریخی بسیاری نیز هست که من جمله آنها می‌توان از حمام آخوند و کلیسای مارگیورکیس نام برد. حمام اتحادیه نیز یکی دیگر از آثار تاریخی ارزشمند شهر ارومیه است که در خیابان عسگرآبادی (بعثت جدی) و در ادامه راسته غلام‌خان بازار قدیمی این شهر قرار دارد. این راسته در گذشته‌های دورز یکی از از پررونق‌ترین معابر تجاری ارومیه بود که به دنیال خیابان‌کشی تخریب شد و امروزه تنها بخشی از آن باقی مانده است. حمام اتحادیه ارومیه، هم اکنون در تقاطع خیابان امام خمینی و بعثت و در مجاورت بازار تاریخی این شهر قرار دارد.
تاریخچه حمام اتحادیه ارومیه:

تاریخچه حمام اتحادیه ارومیه

تاریخ ساخت حمام اتحادیه ارومیه، به اواسط دوران قاجار باز می‌گردد. این حمام به افتخار یکی از معتمدان شهر به نام میرزا آقا اتحادیه که به نظر می‌رسد بانی این حمام نیز بود، نامگذاری شده است.میرزا آقا اتحادیه از معتمدان و تجار زرگ ارومیه در دوران قاجار بود که این حمام را جهت مصارف عام‌المنفعه بنا نمود. لکن این حمام پس از درگذشت میرزا آقا خان اتحادیه، به صورت استیجاری به برادران نجاری آذر واگذار شد و به احتمال زیاد، این همان حمامی است که در سیاحت‌نامه ابراهیم بیگ حاجی زین‌العابدین مراغه‌ای از آن یاد شده است.

تاریخچه حمام اتحادیه

حمام اتحادیه که در سال ۱۳۳۵ هجری قمری به دست معمار توانای ارومیه در دوره قاجار، معمار علی اشرف، ساخته شده است، به دنبال راهیابی حمام به تمامی منازل، رونق سابق خود را از دست داد و توسط مالکین آن به صورت متروکه رها شد. لکن سرانجام با پیگیری‌های موثر سازمان میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی استان آذربایجان غربی، حمام اتحادیه ارومیه به مالکیت سازمان در آمد و هم اکنون مراحل مرمت و نگهداری آن در حال انجام است.
معماری حمام اتحادیه ارومیه:

معماری حمام اتحادیه ارومیه

حمام تاریخی اتحادیه در جوار بازار تاریخی ارومیه قرار گرفته است و یکی از مهم‌ترین حمام‌های تاریخی این شهر به شمار می‌رود. این حمام که ساخت آن به اواخر دوران قاجار باز می‌گردد، زیربنایی در حدود ۸۰۰ مترمربع دارد و بنا بر کتیبه‌ای که در ساقه داخلی گنبد قرار دارد، مطابق با معماری و فرم گرمابه‌های اقلیم سرد طراحی شده است و فرم، شکل، ابعاد و اندازه‌های آن بر اساس محاسبات مهندسی دقیق صورت گرفته است.

معماری حمام اتحادیه

حمام اتحادیه ارومیه که به سبک سایر حمام‌های ایرانی ساخته شده است، دو گنبد بزرگی بر روی طاق‌های جناغی دارد که دارای حوض‌هایی بزرگ در زیر خود هستند. با نگاهی به پلان حمام اتحادیه ارومیه و سایر حمام‌های دیگر نظیر گرمابه رضوی مجموعه سعدالسلطنه قزوین مشخص می شود که معماران بانی آن سعی داشته‌اند حتی‌ الامکان حمام را در ترازی پایین‌تر از سطح زمین بسازند. علاوه بر این، حمام اتجادیه ارمیه دارای  راهروهای پر پیچ و خمی در داخل خود نیز هست که از سعی و کوشش معمار جهت کاهش حداکثری مصرف انرژی مصرفی و جلوگیری از خروج گرما از حمام حکایت دارد.

خزینه حمام اتحادیه ارومیه

 این حمام که تنها ورودی آن در راسته بازار اصلی قرار دارد، دارای فضاهای ورودی، سربینه، بینه، گرمخانه و اتاق تنظیف است. با گذر از ورودی و طی چند پله، میتوان وارد فضای سربینه شد. در قسمت تحتانی سکوی گرداگرد سربینه، محفظه‌هایی مخصوص، جهت قرار دادن کفش‌ها وجود دارد که هر فرد پس از ورود می‌تواند کفش‌ها و بقچه‌اش را در آنجا قرار دهد. از دیگر قسمت‌های این سازه تاریخی می‌توان به وجود گربه‌روها، طاق‌ها، سردر ورودی، خزینه، پشت بام، پنجره‌های بازشو و نورگیرها اشاره نمود. این بنا درای گنبدی نسبتاً بزرگ بر روی بینه است و بیشتر فضاها نیز از سقفی طاقی بهره می‌برند.

فضاهای حمام اتحادیه ارومیه

پلان حمام اتحادیه ارومیه به صورت شرقی–غربی قرار طراحی شده است و تنها ورودی آن از در ضلع غربی بنا قرار دارد. آجر، سنگ و آهک بخش اعظمی از مصالح به کار رفته در ساخت حمام اتحادیه ارومیه را تشکیل می‌دهند. از اجر در اجرای طاق‌ها و گنبد و از سنگ در پی پی و برخی دیوارها استفاده شده است. با این حال این حمام دارای تزیینات چشمگیری نیست و تمامی تجملات آن در سه ردیف کاشی‌کاری دور ساقه گنبد سربینه محدود می‌شود. این کاشی‌کاری چشم‌نواز که هنر دست اهالی سابق این شهر را به رخ می‌کشند، با ارتفاع تقریبی ۴۵ سانتی متر، دور تا دور  ساقه گنبد را فراگرفته‌اند و صحنه مینیاتوری بی‌نظیری را ترسیم می‌کنند.

اتاقک‌های حمام اتحادیه ارومیه

نوع سازه حمام اتحادیه که به شماره ۹۱۰۴ در فهرست میراث فرهنگی به ثبت رسیده است، طاق، تویزه و دیوار باربر است. اتاقک‌های قسمت گرمخانه از عناصر الحاقی این حمام در جریان مرمت به شمار می‌روند و برخی دیوارها و طاق‌ها نیز دارای شرایط مشابهی هستند. امروزه حمام اتحادیه ارومیه دارای امتیاز آب، برق، گاز و تلفن اختصاصی است و پس از پایان مرمت، به عنوان یک حمام عمومی مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

تزیینات حمام اتحادیه ارومیه

حمام اتحادیه ارومیه هم اکنون تحت مالکیت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است و مرمت و بازسازی آن در مراحل پایانی خود قرار دارد. رویکرد این سازمان برای احیای حمام اتحادیه ارومیه، بر اساس عملکرد سابق آن مبنی بر استفاده به عنوان حمام دامادی شهر و برگزاری مراسمات و آیین‌های خاص است و لذا انتظار می‌رود که در آینده، علاوه هموار شدن مسیر احیای این حمام، در جهت احیای برخی آیین‌های سنتی شهر ارومیه نیز قدم‌های مثبتی برداشته شود.